Läs några Guddiga Afka Soomaalida. 1971. Aasaaska naxwaha Af Soomaaliga. Mugdisho: Wasaaradda Waxbarashada. Jämför deras beskrivning av den somaliska grammatiken med den beskrivning som vi läst tidigare på den här kursen. Beskriv ett par tydliga skillnader mellan de här två beskrivningarna av den somaliska grammatiken.

Waxay ila tahay in uusan jirin farqi sidaas u sii buuran oo la tilmaami karo. Balse waxaa jira farqi u dhaxeeya qaabka wadareenta magacyada (keli==>jamac) iyo xagga codka oo aan si weyn loogaga hadlin ''Asaaska Naxwaha Af Soomaaliga''. Sababtuna ey aheyd in ey u arkeen hawl gaar ah oo u baahan baadhis iyo fiira gaar ah iyo weliba waqti u gooni ah. Halka korrsadaan xagga barashada naxwaha wax laga bartay qaabka codadka la xiriira.

Tusaale: dibi(keli)==>dibi(jamac) sidaan waxaa lagu isticmaalay ''Aasaaska Naxwaha Af Soomaaliga'', iyadoo lagu tilmaamay magacyada aan dhigmadoodu bedelmin. Halka dibi(keli)==>dibida/dibidu(jamac) lagu isticmaalay barashada naxwaha kooraskaan ''Konstrastiv somalisk grammatik för modersmålstalare''.

På kursen har jag snarare sagt att dibida är kollektivt, inte plural. Plural är dibiyo, dibiyada.

Waxa ay ila tahay farqiga u dhaxeeya naxwaha afsoomaaliga ee aan koorsadan(SOL110 SOL120 ) ku dhigano iyo naxwaha ay qoreen (Guddiga Afka Soomaalida ee Aasaaska naxwaha Af Soomaaliga , Muqdisho, 1971) , in uu yahay naxwaha guddigu mid loogu talo galay in uu sal u noqdo dhigaalka farta soomaaliga oo ahaa bilow, sida ka muuqata araarta guddiga oo ay ku sheegen in ayna waxbadan ka qorin codadka iyo waxyaabo kale oo laxiriira naxwaha afka.Hadaba waxaa dhici kara in meelo badan ayna u suuragelin in ay faahfaahiyaan amaba ay siyaabo ka duwan u qeexeen ereybixino qaarkood.

Arrinta kala duwaanshaha, waxaan ku micneeyn karaa in ay tahay horumarka uu afku sameynayo maadaama ay ka soo wareegtay muddo aad u dheer qoristii shaqadii guddiga. Sidii uu sheegay Prof. Cabdalla Mansuur ( KAFAAL MAGAZINE ,2016), in haddii guddigii qoray afka maanta la weydiiyo erayo badan oo ku soo kordhay afka, in ayna garteen, taasina waxa ay na tusaysaa in afku islabedelo harumarka ay bulshadu sameynayso awgii.

Markii aan akhriyay labada naxwe waxa ii soo baxay, tusaale ahaan magacuyaallada ay qoreen guddigu waa kooban yahay, halka kan koorsada aan dhigano aad uga faahfaahsan yahay, u qeexayana magacuyaallada qaab dheer, ebyoon, qaab saleed, qaab yeele i.w.m.

Ereyga tilmaan oo ay guddigu ku qeexeen in uu ka mid yahay qaybaha hadalka, qeexayana magaca uu reeco , ayaa naxwaha koorsadu ku macneeyay eraygaas sifo, taas oo ah kala duwaansho eraybixin , waxayse ila tahay in guddigu ay u isticmaaleen eray ahaan kan ugu dhaw asal ahaan afsoomaaliga marka laga hadlayo qeybaha hadalka(ordklass- adjektiv) .

Kala duwaanshaha waxaa kale oo ka mid ah, meesha naxwaha koorsadu leeyahay sifada waxaa looqaybiyaa afar( Kontrastiv somalisk grammatik för modersmålstalare, s.175) guddigu waxa uu u qeybiyay sifada toddobo qeybood (Aasaaska naxwaha Af Soomaaliga, s.19) . Naxwaha koorsadu waxa uu qabaa in afsoomaaliga uusan lahayn erayo badan oo sifada u taagan halka naxwaha guddigu uu adeegsanayo ereyo badan oo naxwaha koorsadu u yaqaan magac. Tusaale ahaan ereyada jagaalaha iyo tiraalaha ah ayaa ah fariqayada la taaban karo ee laga xusi karo kala duwaansha.

Waxaa ku qoran naxwaha koorsada in ereyada tiradu yihiin magac maadaama ay qaataan qodob halka kan guddigu u qaatay erayadan sifo ahaan. Gunnaanadkii waxaan oran lahaa in ay tahay kala duwaanshu mid ay keentay horumarka afka marka aan ka hadlayno in ereyo ku soo kordhaan ama qeyb hadalka ka mid ahi shaqadeedii isbedesho, sababo la xiriira isbedelka afka ku dhacay. Mida kale een ku dari lahaa kala duwnaanshaha ereyga( sifo/tilmaan) , waxay ila tahay markii guddigu shaqadan wadeen in ay ku dadaalayeen in qeybaha hadalka loo helo ereyo u dhigma oo afsoomaali ah sidaa darteedna u soo qaateen ereyga( tilmaan). Mida ugu danbeysa ee ah ereyada ay guddigu u isticmaaleen sifooyinka ee ah ( tilmaan lahaansho, tilmaan ahaansho, tilmaan tusmo…) ee ku xusan qeybta hadalka ee magacuyaallada, waxa ay ka mid tahay farqiga u dhaxeeya labada qoraal naxweed.

Waxay ku kala duwanyihiin, naxwahan aan ku barano koorsadan iyo aasaaska naxawaha af soomaaligu sifada , taas oo aasaaska naxwuhu ka dhigay 7 qaybood sida timaame lahaansho iwm.

Takale aasaaska naxwaha waxa la qoray markii qoraalka af soomaaligu cusbaa oo lama sii hor marin.

Farqiga ugu weyn dhaxeeya waxaa ka mid ah waqtiga naftigiisa waayo afafka horumar ayey samaynayaan sida ay ummaduhu ama bulshooyinkba horumar u sameeyaan

Aasaaska naxwaha af Soomaaliga ee la qoray 1971 iyo isla asigii oo horumar lau sameeyey 1973 ayaa farqi u dhaxeeyey wixii intaas ka dameyey marba marka ka dambayso naxwaha horumar ayuu sameeynayey afkastana.

Ka sokoow in Aasaaska naxwaha Af Soomaaliga ee la qoray 1971 uu ahaay billow fiican oo dhaxal gal ah, hadana waa la dareemayaa ineey wax badan ka dhinnaayeen ama aan sifiican loo faahfaahin markiii la barabrdhigo naxwaha aan ku qaadano koorsooyinka aan hadda dhigano (SOL110 SOL120 ).

Farqiga u dahxeeya labada naxwa waxaa sifiican looga dareemayaa qaybaha hadalka. Tusaale ahaan magacuyaalada ku qoran naxwihii hore ee guddiga qoreen (1971) aad ayuu u kooban yahay oo sifiican looma faahfaahin halka naxwaha aan ku qaadano koorsooyinka sifiican loo kala dhidhigay loona qaybiyeye qaybo badan sida qaab dheer, ebyoon, magaceed iyo qaab gaaban, dhimman, sidoo kale la sifiican looma sharaxiin( ineey marna magacuyaal noqonayso iyo ineey marna horyaale ay noqnayso) iyo kuwo kale oo badan.

Sidoo kale waxaa ka mid ah farqiga waa . Tusaale ahaan naxwihihi hore Waa wuxuu ka mid ahaay fal laakiin naxwaha casriga sida kan aan koorsada ku qaadano Waa ma ahan fal ee waa qurub ( satspartikel).

Labada naxwee aad ayey uu kala duwan yihiin, taasni waxaa la dhihi kara in ay tahay farqiga wakhti ahaaned. Aasaaska naxwaha afsoomaaliga waxaa la qoray wakhti ay qoraalka far soomaaligu ahayd ugub, taasina waxa ay keen in la qoraa naxwee aad u koban. Tusaal ahaan qaybaha hadalka “Aasaaska Naxwaha Af Soomaaliga” waxa uu ku soo kobey toddoba qaybod oo keli ah sida: magac, fal, meeleeye, xidhiidhiye, tilmaamee, qodob, yaab. Marka la barbara dhigo naxwaha aan ku dhiganey koorsadan waxaa uu qaybiya qaybaha hadalka ila sagaal qaybod oo kale ah: magac, magacuyaal, fal,qurub, sifo, falkaabe, horyal, xiririye, yaab. Waxan aan oran kara in “Aasaaska naxwaha Af Soomaaliga” una helin wakhti ku fiilan oo loga doodo si lo falanqeyo. Waxaan aan ku soo gabagabeyn lahaa in labadan buug ay is buxi nayan, sido kale la isla fahmo sababtu buugi hore u tillmaamee u magac daray xagga buuga naxwa ee ku dhiganay koorsada uu saray sifo. Waxaa ay ilaahay in “Aasaaska naxwaha afsoomaaliga” uu isku daraya tilmaame iyo magacuyaal. Tusaale boga 21, waxaa u ku sharaxaya tilmaamee lahaansho. Marka la fiiriyo buuga naxwaha aan ku dhigan koorsada magacuyaal iya u si kala baxaya magacuyaal lahaansho, tusmo iwm.

Hadii aan ka hadlo farqiga u dhaxeeyo labadooda. sida ii muuqato farqi aad u weeyn uma dhexeeyo weey kala macluumaad badanyihiin oo kii aan baraneeynay aya waxbadan ka tusaaleeyn iyo tilmaamid badan. qaab ahaane iyo qoraal ahaane ka wanaagsan.

balse midkaan 1971 dii la qoray waxaan ka bartay in eey La oo aan la raacinin la'da diidmada ahi eey tahay magac u yaal mana fileeynin taasi tusaale hadaan u soo qaato waa la cunay iyo waa la dilay. labadaanba waxeey tilaamaamaayaan in uu jiro magac u yaal.

Farqiga u dhexeeya waxa ka mid ah odhaahaha, macnaha in ay kala duwan yihiin qayb ahaan odhaaha ku jira Aasaaska naxwaha Af soomaaliga 1971, iyo odhaaha aan ku arkay kooraskan. Tusaale ahaan, erayada fal iyo khabar, tilmaame iyo sifo, iyo meeleeye iyo horyaale.

Anigu aragtideyda wax badan oo farqi ah oo u dhexeeyo ma jiraam labadooda. Sida ann u arko waxa u dhexeeya waa kaliga in ay kala sharaxaad ama macluumaad badan yihiin qura. Kii aan hore usoo akhriney ayaa aad u sharaxaayey oo tusaalayaal badan ka bixinaayey.

Laakin Asaaska naxwaha 1971 aad ayuu usoo goob goobayaa tusaale ahaan: wuxuu sheegaya todobo inuu ka kooban yahay naxwaha soomaaliga; magac, fal, meeleeye, xidhiidhiye, tilmaamee, qodob, yaab.

Lakiin casharkii aan soo dhiganay wey sii kala macneyneysaa sida;

magac, magacuyaal, fal,qurub, sifo, falkaabe, horyal, xiririye, yaab

Marka la eego laba qaybood ee kala ah wadaraynta erayga iyo tilmaamayaasha waa ay kala duwan yihiin sida ku cad casharka uu ka diyaariyay Morgan iyo buugga naxwaha ay qoreen gudigu. Tusaale; cilimibaareyaal ayaa qabo in WEYN ay tahay fal ee ayna ahayn tilmaame, waxa ayna u cuskanayaan fikirkooda in uu yahay fal ahaansho oo ah(Geed weynaaday) Weynyahay. halka gudigu si toos ah ugu tilmaamayo in uu eraygani yahay TILMAAME AHAANSHO oo tilmaamaya ahaanshaha magaca.

Marka aan eegno wadarynta magacyada qaar sida DIBI, MADAX si toos ah uma cadda sida laga yeelayo haddii la yiraahdo DIBIYO,DIBIYADA.

Kadib markii aan akhriyay labada naxwe waxaa ii soo baxay in aysan jirin farqi sidaa u weyn oo u dhexeeya. Mida la qoray 1971 waxa ila tahay in uu ka yar yashay ka sokow in faahmaahintu aad uga yar tahay marka loo barbardhiga buugga naxwaha ah aan ku dhigano koorsooyinka aan hadda dhigano ee (SOL110 SOL120 ).